ΜΑΡΙΑ ΧΑΤΖΗΑΝΔΡΕΟΥ
Αρθρα
___________________________________________________________
Από τον περιοδικό 'Δίοδος', τεύχος 26, περίοδος Β’ Σεπτέμβριος 2024
Αποτυπώσεις του βλέμματος
Μαρία Χατζηανδρέου
Με χαροποιεί να δημιουργώ εικόνες που δίνουν την εντύπωση ότι τα θέματά τους βρίσκονται πάντα εκεί με την πλήρη φυσική παρουσία τους και την ομορφιά της μορφής τους. Στα σχέδιά μου οι εικόνες είναι απλές. Λευκά υφάσματα, καρποί, μεταλλικά αντικείμενα, όστρακα και βότσαλα σε έναν αόριστο χώρο όπου το φως και η σκιά συνεργάζονται αρμονικά για να σχηματίσουν νησίδες ηρεμίας, ώστε η κάθε μια απ’ αυτές να παρέχει τη δική της σταθερότητα και ισορροπία.
Όσον αφορά τις ανθρώπινες μορφές, στα έργα μου θέλω να απαθανατίσω τι κρύβεται μέσα από το βλέμμα τους με τη μεγαλύτερη δυνατή ειλικρίνεια. Ζωγραφίζω πορτραίτα ανθρώπων σε αφαιρετικό χώρο όπου μονάχα τα βλέμματά τους και σε κάποιες περιπτώσεις λίγα αντικείμενα με συμβολικό χρώμα ή σχήμα αποκαλύπτουν τις λεπτές πτυχές του ψυχισμού τους. Η έκφραση του προσώπου, αυτό το θαύμα της ανθρώπινης επικοινωνίας, ξεκινά πάντα μ’ ένα ανεπαίσθητο φως που γεννιέται μέσα στις πιο πηγαίες σκέψεις, πριν αλλοιωθεί από την συνείδηση, και θεωρώ αυτό το φως το πιο όμορφο, το πιο αποκαλυπτικό της ανθρώπινής ψυχής.
Το πρόσωπο θεωρείται κατ’ εξοχήν καθρέπτης των συναισθημάτων, αλλά στην πραγματικότητα ολόκληρο το σώμα μπορεί να εκφράσει τις εσωτερικές διακυμάνσεις τους. Τα γυμνά μου, αν και αισθησιακά, δεν έχουν πρωταρχικό σκοπό τον πόθο αλλά περισσότερο την ανάδειξη της ευγένειας της ύπαρξής τους. Η γοητεία της μεταμόρφωσης που υφίσταται ένα έργο μέχρι την ολοκλήρωσή του και η συνεχής αναζήτηση της ισορροπίας ανάμεσα στο έμψυχο και άψυχο είναι η ουσία της τέχνης μου. Το χρώμα και η λεπτομερής επεξεργασία των προσώπων, υφασμάτων και αντικειμένων σε μια σύνθεση τραβούν συνειδητά την προσοχή. Μ’ αρέσει η δυσκολία της απόδοσης, που χτίζεται πάνω σε μια μικροσκοπική λεπτομέρεια η οποία θα χαρίσει λαμπρότητα στη συνολική εντύπωση. Οφείλει όμως να μπει στην καρδιά και στον ψυχισμό του θεατή, να τον συγκινήσει και να του ανοίξει νέους ορίζοντες.
Πρώτος μου δάσκαλος ήταν ο Τάσος Ρήγας. Μαθήτευσα στο εργαστήριο του το 1978-79. Μ’ αυτόν έμαθα να διαχειρίζομαι τις φόρμες με αποτέλεσμα να μπω πρώτη στην ΑΣΚΤ το 1979. Δάσκαλός μου στην σχολή ήταν ο Παναγιώτης Τέτσης οποίος μου άνοιξε το δρόμο στο χρώμα. Την εποχή της μαθητείας μου στο εργαστήριό του, η ζωγραφική μου ήταν εξπρεσιονιστική με έντονα χρώματα και τολμηρές συνθέσεις. Υπήρξε αμοιβαία εκτίμηση μεταξύ μας η οποία διατυπώθηκε στο κείμενο που έγραψε στο κατάλογο της πρώτης μου ατομικής έκθεσης στην γκαλερί «ΩΡΑ» το 1988: «Εκτιμούσα, αν όχι θαύμαζα τη δίχως δισταγμούς ζωγραφική της Μαρίας Χατζηανδρέου που κινούνταν δίχως αποτρεπτικό έλεγχο πάνω σ’ αυτό που έκανε. Στις τολμηρές συνθέσεις της με φιγούρες λειτουργούσε ένα ζηλευτό ένστικτο και ορμή, με τις επιθετικές χρωματικές κλίμακες, έτσι που δίχως να ’ναι διανοητική η ζωγραφική της αναδίδει την πνευματικότητα» .
Για ένα χρονικό διάστημα, τα έργα μου εξακολούθησαν να είναι ορμητικά με χρώμα και εξπρεσιονιστικό χαρακτήρα. Όμως η αγάπη μου για τη λεπτομέρεια με τραβούσε σε άλλη κατεύθυνση και το 2004 άρχισα να σχεδιάζω πιο ρεαλιστικά. Αυτό το πάθος για τη λεπτομέρεια θα καθόριζε όλο και περισσότερο τη ζωγραφική μου, έτσι που τα σημερινά μου έργα ν’ αντανακλούν πολύ περισσότερο τον αληθινό μου σκοπό.
Ο επαναπροσδιορισμός αυτός, που πάντοτε τρεφόταν από έναν απεριόριστο θαυμασμό για τους μεγάλους μάστορες του παρελθόντος όπως τον Rembrandt, Vermeer, Velasquez, Pierro della Francesca, Caravaggio, Rafael, Bacon, Picasso, Balthus, Antonio Lopez Garcia, Τσαρούχη κ.α., με ώθησε να ταξιδέψω στα μεγάλα μουσεία του κόσμου και να δω από κοντά τα αριστουργήματά τους με κορύφωση τις επισκέψεις στο Rijksmuseum στο Amsterdam το 2019 για την καταπληκτική έκθεση All the Rembrandts και το 2023 στην μαγική έκθεση Vermeer.
Τελειώνοντας, θέλω να ευχαριστήσω το περιοδικό Δίοδος που μου έδωσε την ευκαιρία να εκφράσω σε κείμενο τις σκέψεις μου για τη δουλειά μου.
_________________________________________________________________
Από τον κατάλογο της έκθεσης ΔΙΑΦΑΝΙΕΣ στην Γκαλερί «7», Αθήνα, 2019
Ντόρα Ηλιοπούλου-Ρογκάν
Δρ. Ιστορικός της Τέχνης, τεχνοκριτικός
Officier des Arts et Lettres
Μαγνητίζουν ακόμη και τον λιγότερο ευαισθητοποιημένο θεατή, οι γυναικείες μορφές της σημαντικής καλλιτέχνιδας Μαρίας Χατζηανδρέου. Μορφές που, ενώ προβάλλουν επικεντρωμένες στα πρόσωπα-πορτραίτα, αποτελούν στην ουσία κατεξοχήν <Παρουσίες> και, μάλιστα, διττά. Και αυτό, επειδή <κατοικημένες> από ένα φως ενεργοποιημένο από την αύρα της ψυχής της κάθε μορφής, αποτελούν υποβλητικές μαρτυρίες της μεταφυσικής διασύνδεσης τους με αυτήν καθαυτή την υπέρτατη ενέργεια που διέπει το σύμπαν. Μορφές που υπερσκελίζοντας – ομοιοπαθητικά– την όποια διασύνδεση με συγκεκριμένο πρόσωπο προβάλλουν στην ουσία: πομποί και δέκτες μεταφυσικών μηνυμάτων που διεγείρουν δημιουργικά όχι μόνο τη φαντασία αλλά και τον ψυχισμό του θεατή.
Με κατεξοχήν συνεργό το φως, η άξια καλλιτέχνιδα κατορθώνει να μετουσιώσει τον χρωστήρα της σε ιδιότυπη πηγή φωτός με ότι και αν αυτό συνεπάγεται: σε διαφάνεια, σε λάμψη, σε φωτοσκίαση, σε πλαστικότητα, σε ανάγλυφη υφή, σε αμεσότητα ή και σε ποιητική υποβολή. Επικεντρωμένη με αυθεντικό πάθος στην έκφραση των προσωπικών της ψυχικών ερεθισμάτων και βιωμάτων, η ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη δημιουργός, μας υποβάλλει με έναν ακραιφνή, ποιητικό τρόπο: τις άγραφες αλλά κατ εξοχήν κατοικημένες από τη μεταφυσική αύρα ατραπούς που οδηγούν από την ύλη στο πνεύμα και, αντίστροφα. <Πνεύμα> που δεν εκφράζεται μονάχα, μες από το βλέμμα και την όλη έκφραση του προσώπου αλλά και από τη στάση του σώματος, μέχρι και τον χειρισμό της απόδοσης των χεριών που έχουν απορροφήσει κάτι ουσιαστικό από τον ψυχισμό και την προσωπικότητα της μορφής.
Προσωπικότητα που κερδίζει σε ένταση μες από τις ανταύγειες και τα παιχνιδίσματα του φωτός, μες από τα διάφανα πέπλα και την αντιπαράθεση με το βαθύχρωμο φόντο. Ποιητική και όχι απλά εικαστική, η προσέγγιση της ζωγράφου αποτελεί την αφετηρία για την αποκάλυψη του ψυχικού κόσμου της μορφής. Προβλημένη στο ευρηματικό μεταίχμιο ανάμεσα στη συγκεκριμένη αίσθηση της μορφής και στη μεταφυσική αναφορά που εμπνέει, η κάθε μορφή της Χατζηανδρέου διαθέτει όλα τα προσόντα για να συγκινεί και να υποβάλλει διαχρονικά. Υποβολή που αγγίζει τις επάλξεις στην τωρινή της δουλειά. Και αυτό, γιατί έχει αποκρυπτογραφηθεί με τον πιο ποιητικό τρόπο μια πολυσήμαντη αίσθηση από την κοσμογονία η καλύτερα από τη ενέργεια που διέπει το σύμπαν.
<Στόχος μου εδώ>, σημειώνει η ίδια η καλλιτέχνιδα < είναι να βρω την ομορφιά στο απροσδόκητο >. Στόχος που καλλιεργημένος με πάθος από την αρχή της σταδιοδρομίας της έχει απόλυτα ευοδωθεί, ενώ παράλληλα εγγυάται τη διαχρονικότητα του έργου της. Με μια ιδιωματική ευαισθησία στο χρώμα, μέχρι και στις πιο υποβλητικές και πάντοτε σημαίνουσες αποχρώσεις του, η καλλιτέχνιδα ενορχηστρώνει, κάθε φορά, μιαν ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη σε παλμό αρμονία. Μιαν αρμονία με θεμελιακό συνδετικό κρίκο: το φως στις πιo χαρισματικές εκφάνσεις του. Φως ενσαρκωμένο μες την. αύρα της κάθε μορφής .Φως που σμιλεύει, πλάθει, ακτινοβολεί, υπογραμμίζει, προβάλλει ή και διαφοροποιεί υποβλητικά το παράστημα μιας μορφής σε μια άμεση συνάρτηση με τον ψυχισμό της έτσι όπως τον εντοπίζει και αναπλάθει η ζωγράφος με την ευαισθησία της.
Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς, ότι η κάθε μορφή αποτελεί για τη ζωγράφο: έναυσμα για τη χαρτογράφηση του ψυχισμού και των βιωμάτων των μορφών που προβάλλουν συγχρόνως: πομποί και δέκτες όχι μοναχά ψυχικών αντιδράσεων αλλά ακόμη και των πιο απροσδόκητων καταστάσεων και μηνυμάτων που τάσσονται εκτός δεδομένου χώρου και χρόνου. Γνώρισμα που προικίζει τα έργα με μιαν ουσιαστική ποιητική διάσταση κυρίως, όμως, με εκείνη την αινιγματικότητα που είναι απαραίτητη για να ερεθίσει τη φαντασία και τον ψυχισμό του θεατή.
Πράγματι, εδώ, το προφανές αποτελεί μια απόλυτα υπαινικτική μαρτυρία για την υποβολή μεταφυσικών σε υφή και χαρακτήρα καταστάσεων και βιωμάτων. Με τον πιο εμπνευσμένο και γι’ αυτό ποιητικό τρόπο, μας εξοικειώνει με εκείνα τα ερεθίσματα που αποτελούν τις αφετηρίες για την χαρτογράφηση των ψυχικών πεδίων και τις ατραπούς που συνδέουν τη φύση με τη μεταφυσική. Και γι’ αυτό, ακριβώς, ανταποκρίνονται με περισσή επάρκεια στον ορισμό του Πλάτωνα για την αυθεντική τέχνη. Ότι, δηλαδή, η τέχνη για να είναι αυθεντική πρέπει να εκφράζει μιαν Ιδέα και να μην αποτελεί μια μίμηση. Αυτήν, ακριβώς, την Ιδέα της <μεταφυσικής σε πνοή ενέργειας> ακτινοβολούν τα έργα της Χατζηανδρέου.
______________________________________________________
Για την έκθεση ‘Ζωγραφική 2015-17’ στην Γκαλερί «7», Αθήνα 2017
Ήρα Παρασκευή Παπαποστόλου, κριτικός και ιστορικός τέχνης
Η Μαρία Χατζηανδρέου δουλεύει πειθαρχημένα και οι πίνακές της διακρίνονται για την αυστηρή τους σύνθεση και την ιδιαίτερη χρήση του φωτός που θα μπορούσε να θυμίσει ακόμα και Βερμέερ, τον μεγάλο Ολλανδό ζωγράφο.
Ο ρεαλισμός δεν είναι εύκολη υπόθεση, ειδικά στην περίοδο που διανύουμε. Μια περίοδο όπου έχουμε μάθει να βλέπουμε και να κάνουμε τα πάντα χωρίς να επιλέγουμε τι μας αρέσει για να το ακολουθήσουμε και να το υποστηρίξουμε. Η επιλογή της Μαρίας, λοιπόν, για ρεαλισμό δείχνει γενναιότητα. Και δεν επιλέγει οποιονδήποτε ρεαλισμό. Δεν επιλέγει τον φωτορεαλισμό και τη λεπτομερή πιστή απόδοση της πραγματικότητας. Τα φωτεινά πρόσωπα που ξεπηδούν μέσα από το μαύρο φόντο, φανερώνουν το ανθρώπινο πνεύμα και το φως της ψυχής. Και γίνονται με απόλυτη γνώση της τεχνικής που γνωρίζουν όσοι είναι πραγματικοί ζωγράφοι. Η πάλη με το φως και το σκοτάδι που παρατηρούμε στα έργα της δεν μαρτυρά όμως μόνο άψογη τεχνική αλλά και την μάχη του ίδιου του ανθρώπου με την φωτεινή και την σκοτεινή του πλευρά. Οι άνθρωποί της στέκονται απέναντί μας με ειλικρίνεια, σαν μπροστά στον καθρέφτη τους και μας φανερώνουν την αλήθεια της ψυχής τους. Τους ειλικρινείς τους εαυτούς, που κάτι εκφράζουν, κάτι υπονοούν, κάτι κρύβουν και ζητούν να το ανακαλύψουμε. Η στάσεις των σωμάτων και η έκφραση των ματιών δείχνουν τις διαφορετικές προσωπικότητες του καθενός, άλλοτε με την αυτοπεποίθηση, άλλοτε με τη ντροπαλότητα, άλλοτε με τη χαρά και με τη θλίψη τους. Οι προσωπογραφίες της Μαρίας Χατζηανδρέου είναι ρεαλιστικές μιας και θέλουν να απεικονίσουν τον άνθρωπο και τη ζωή όπως είναι, χωρίς να πουν ψέματα στη συνείδησή μας. Διαθέτουν όμως και το ζωγραφικό κομμάτι εκείνο που είναι ικανό να περιγράψει την μαγεία στην καθημερινότητα. Δηλαδή, το ίδιο το μυστήριο της ζωής.
_________________________________________________________________________
Με αφορμή την έκθεση της Μαρίας Χατζηανδρέου στην Γκαλερί «7», Νοέμβρης 2017
Αποτυπώσεις διεργασιών του βλέμματος
Αθηνά Σχινά, ιστορικός τέχνης & θεωρίας του πολιτισμού
Τον ρόλο του περιβάλλοντος χώρου και ταυτόχρονα του πλαισίου αναφοράς – για την αναζήτηση ενός βαθύτερου ψυχοδυναμικού «κοιτάσματος του εαυτού» – τον αναλαμβάνει, ως αντιστροφή, μια σειρά από πορτρέτα, αποδοσμένα με ρεαλιστικό ιδίωμα, κυρίως τα ίδια τα βλέμματά τους. Αναφέρει λακωνικά σε σημείωμά της η ζωγράφος: «Ζωγραφίζω πορτρέτα ανθρώπων σε αφαιρετικό χώρο, όπου μονάχα τα βλέμματά τους -και σε κάποιες περιπτώσεις λίγα αντικείμενα με συμβολικό χρώμα ή σχήμα- αποκαλύπτουν τις λεπτές πτυχές του ψυχισμού τους. Η έκφραση του προσώπου, αυτό το θαύμα της ανθρώπινης επικοινωνίας, ξεκινά πάντα μ’ ένα ανεπαίσθητο φως, που γεννιέται μέσα στις πιο πηγαίες σκέψεις, πριν αλλοιωθεί από τη συνείδηση».
Στην προκειμένη περίπτωση και στα υποβλητικής αισθαντικότητας έργα της Μ. Χατζηανδρέου το «τοπίο» διαθέσεων και εξωλεκτικής επικοινωνίας με τον θεατή συμπυκνώνεται σε κάθε διερωτηματικό και αφοπλιστικό, θα έλεγα, βλέμμα των εικονιζομένων, ως μια εκδοχή αντικαθρεφτισμού της δικής μας ενδοχώρας και μάλιστα πριν επέλθει η εκλογίκευση και γεννηθούν οι βεβαιότητες, αλλά και οι ναρκισσισμοί ή οι ματαιοδοξίες της συνείδησης. Στα έργα αυτά η ζωγράφος μάς προσφέρει ένα είδος διασταύρωσης των δρόμων του βλέμματος. Εμείς παρατηρούμε τα εικονιζόμενα κι εκείνα απεικάζουν εμάς, με τον ρόλο της «διαμεσότητας» να τον αναλαμβάνει το ίδιο το φως, που λειτουργεί σαν πυξίδα αναζήτησης για βαθύτερες και περισσότερο ειλικρινείς αλήθειες από εκείνες που συμβατικά ορίζουμε.
________________________________________________________________________
Για την έκθεση Πλόες ΧΧ στο Ιδρυμα Πέτρου και Μαρίκας Κυδωνιέως, Ανδρος, 2014
Αθηνά Σχινά, ιστορικός τέχνης & θεωρίας του πολιτισμού
Η Μάρια Χατζηανδρέου δημιουργεί τις δικές της «ημερολογιακές» και ζωγραφικές σημειώσεις που την κάθε μια τους διακρίνει αυτοτέλεια. Αντλεί στοιχεία από το καθημερινό της (προσωπικό και φυσικό) περιβάλλον και τους μικρόκοσμους που το απαρτίζουν, διαμορφώνοντας εκείνη «σειρές» από δευτερογενή και προσωπικά της «περιβάλλοντα», που λειτεργούν ως αινίγματα. Η υποβλητική λιτότητα της αφήγησης, γίνεται παράλληλα και μια ιστρορία για το φως, τις σκιάσεις, το σκοτάδι, αλλά και για τις αντανακλάσεις, τα μεγέθη, τις αποστάσεις, όμως και για τις γωνίες πρόσληψης της πραγματικότητας, που ανεπίληπτα μεταμορφώνεται.
_____________________________________________________________________________
Από τον κατάλογο της έκθεσης 'Σχέδια' στο Κρητικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης, Ρέθυμνο, 2012
Μαρία Μαρακγού, Διευθύντρια του ΚΜΜΤ
Τα σχέδια της Μ. Χατζηανδρέου ακροβατούν μεταξύ εικονογράφησης ενός άγραφου μιθυστορήματος και μιας νεκρής φύσης. Κατοικούν μια λεπτεπίλεπτη περιοχή όπου ευαίσθητες και εύθραυστες ισορροπίες επιτρέπονται να εκφράσουν άφοβα την ομορφιά τους. Σαν αβίαστα και εύλογα οπτικά ποιήματα, κάθε ένα αποτελεί μια κατάθεση της ίδιας σιωπηλής φιλοσοφίας ηρεμίας και συμπαντικής συνοχής.
_________________________________________________
Από τον κατάλογο της έκθεσης στην γκαλερή ΩΡΑ, 1988
Παναγιώτης Τέτσης, Καθηγητής ΑΣΚΤ
Εκτιμούσα, αν όχι θαύμαζα την δίχως δισταγμούς ζωγραφική της Μαρίας Χατζηανδρέου που εκινείτο δίχως αποτρεπτικό έλεγχο πάνω σ’ αυτό που έκανε. Τις τολμηρές συνθέσεις της με φιγούρες, όπου λειτουργούσε ένα ζηλευτό ένστικτο και ορμή με τις επιθετικές χρωματικές κλίμακες, έτσι που δίχως να ’ναι διανοητική η ζωγραφική της, αναδίδει την πνευματικότητα.
Δίπτυχο, 1984, 160εκ χ 200εκ. Ακρυλικά σε καμβά, Ιδιωτική συλλογή, Αθήνα